PFAS in borstvoeding: Het verhaal van Christine
Christine uit Dordrecht weet dat haar zoontje Jelte opgroeit in een omgeving die ernstig is vervuild met PFAS. Dat zij én hij de schadelijke chemische stoffen in hun lichaam hebben. Via borstvoeding gaf Christine ze, onbedoeld, aan hem door. Ze hoopt op een kentering en vraagt zich af: “Wie beschermt ons? En wie komt er op voor de natuur?”
Christine Bosker-Vos (33) woont samen met haar man (Derwin) en zoontje Jelte (vijftien maanden) in het Zuid-Hollandse Dordrecht. Christine, geboren en getogen in Sliedrecht, kwam naar Dordrecht vanwege haar sociale contacten, onder andere via de kerk. Ze verhuist verschillende keren binnen de stad, om uiteindelijk terecht te komen in haar huidige huis vlakbij de rivier Het Wantij – en vlakbij chemiebedrijf Chemours. Ze woont er inmiddels zes jaar.
Moederschap
Christine werkt als docent drama en biologie op een middelbare school. In haar vrije tijd, “al heb je daar met een kleintje een stuk minder van”, gaat ze graag de natuur in. Ze houdt van afspreken met vrienden, lekker borrelen, spelletjes spelen en een kopje koffie in de stad. Van het moederschap geniet Christine volop: “Ik vind het heel gezellig. Jelte is een blij, energiek kindje dat graag knuffelt en kletst. Alles is voor hem een spel. Ik vind het heel leuk om alles weer even door de ogen van een kind te zien.”
Christine geeft Jelte vanaf zijn geboorte borstvoeding. “Ik dacht vooraf: als het lukt en goed gaat, wil ik graag borstvoeding geven. Het is toch een goede manier om antistoffen aan je kindje door te geven, het is altijd voorhanden en het is een intiem moment dat je samen beleeft. Waarmee ik niet zeg dat dat met flesvoeding niet kan. Maar als het wél kan, is dat handig, mooi en prettig voor allebei.”
Onderzoek
In maart dit jaar is Christine een van de tien jonge moeders uit Dordrecht die na een oproep van Tegengif hun borstvoeding op PFAS laten onderzoeken. Niet voor niets vindt het onderzoek in Dordrecht plaats: het is de “hometown” van de bekendste PFAS-producent van Nederland, Chemours. Christine leest de oproep van Tegengif op Facebook en mailt dat ze mee wil doen. Ze weet dan al van de giftige “forever chemicals” die Chemours jarenlang, met toestemming van de overheid, in het milieu heeft geloosd.
“Mijn buren maken zich via hun stichting Het Wantij hard tegen bomenkap en vervuiling in de regio. Ik had het er met hen al weleens over gehad wat je er tegen kunt doen. Ikzelf vond het lastig om een manier te bedenken, en al helemaal een manier die bij mij past. Ik voel me niet geroepen om te demonstreren of te provoceren.” Meedoen aan het borstvoedingsonderzoek lijkt Christine wél te passen. “Ik vond het een mooie manier om te kijken wat de PFAS-vervuiling inhoudt. Niet speculatief, maar op basis van feiten en wetenschap.”
PFAS in borstvoeding
In september worden de resultaten tijdens een tv-uitzending van Zembla wereldkundig gemaakt. Christine weet dan al dat in haar borstvoeding en die van de andere vrouwen PFAS zijn aangetroffen, waaronder PFOA dat sinds 2012 niet meer door Chemours wordt geproduceerd. Tijdens een groepsbijeenkomst legt emeritus-hoogleraar milieuchemie en toxicologie Jacob de Boer de vrouwen uit wat de resultaten voor hen en hun kinderen betekenen. Christine is aanwezig, en herinnert zich wat er door haar heen gaat.
“Ik voelde machteloosheid, alsof je tegen een heel groot monster moet vechten, en ontzetting dat dit soort stoffen het milieu binnenkomen. Dat economische belangen tegenover ecologische en gezondheidsbelangen worden gesteld. Met corona in ons achterhoofd zijn we weer zó gaan waarderen wat gezondheid is, wat het ons mag kosten. De hele maatschappij mocht zelfs even op slot. En nu de gezondheidseffecten zoveel vertraagder optreden en minder direct zijn, sluiten we onze ogen en gaan we gewoon verder. Dat is natuurlijk heel vreemd.”
Wat zijn PFAS?
Poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) zijn een groep van meer dan 4700 chemische stoffen. Ze worden gebruikt in een breed scala van producten, variërend van voedselverpakkingen en kleding tot blusschuim en medische hulpmiddelen. PFAS maken producten vet- en waterafstotend en zijn bestand tegen hoge temperaturen. Door hun koolstof-fluorverbinding, de sterkste in de organische chemie, kan het honderden jaren duren voordat PFAS in het milieu worden afgebroken. Sommige PFAS kúnnen helemaal niet worden afgebroken. Vandaar de bijnaam “forever chemicals”.
Onderzoeken wijzen uit dat PFAS schadelijk zijn voor de gezondheid. Ze kunnen bijvoorbeeld het immuunsysteem beschadigen, kanker veroorzaken of leiden tot schildklierproblemen. Bij kinderen zijn er aanwijzingen voor een verminderde antilichaamrespons op vaccinaties, nadelige effecten op de ontwikkeling van de hersenen en het zenuwstelsel, en een lager geboortegewicht.
Het probleem
Na de uitslagen van het onderzoek besluit Christine niet meteen met borstvoeding te stoppen. De aandacht ging daar ook wel heel sterk naar uit, zegt ze nu. “Maar het probleem ís niet de borstvoeding. Het probleem is dat het bij ons allemaal in ons lichaam zit en dat Jelte opgroeit in een omgeving die vervuild is. Waar je niet uit de tuin kunt eten, waar je het drinkwater niet veilig kunt drinken. Dát is het probleem.” Ze voegt meteen toe: “Wij hebben twee appelboompjes en wat tomaatjes. We wonen niet in de binnenste cirkel en mogen dus wel uit de tuin eten, zij het met mate. Toch voelt het niet meer zo zuiver als het voelde voordat ik die uitslagen kreeg.”
“Het probleem ís niet de borstvoeding. Het probleem is dat het bij ons allemaal in ons lichaam zit en dat Jelte opgroeit in een omgeving die vervuild is.”
Op de tv-uitzending van Zembla krijgt Christine uit haar omgeving wisselende reacties. Sommige mensen zijn geschokt, velen weten eigenlijk wel van de PFAS-vervuiling in de regio. Waarom ze daar überhaupt nog woont, is een vraag die haar regelmatig wordt gesteld. “Daar denken we zelf natuurlijk ook over na.” De golf van aandacht is echter van korte duur en ebt snel weer weg. “Je proeft het niet, voelt het niet en ziet het niet”, zegt Christine daarover. “De effecten zijn niet op korte termijn merkbaar en dus ga je over tot de orde van de dag. Je vergeet het een beetje en gaat weer rustig slapen.” Wat dat betreft zijn haar buren, van stichting Het Wantij, een uitzondering, vindt ze.
PFAS-vervuiling in Nederland
Chemiebedrijf en PFAS-producent Chemours uit Dordrecht heeft jarenlang, met toestemming van de Nederlandse overheid, PFAS in het milieu geloosd, waaronder PFOA (perfluoroctaanzuur). PFOA werd tot 2012 gebruikt bij de productie van Teflon, bekend van de anti-aanbaklaag in pannen. PFOA hoopt zich op in het lichaam, is nauwelijks afbreekbaar en schadelijk voor de vruchtbaarheid.
Vanaf 2012 gebruikt Chemours GenX voor de productie van Teflon. GenX blijkt echter weinig beter dan PFOA.
Afgelopen september adviseert het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) mensen die binnen een straal van één kilometer van de Chemoursfabriek wonen om geen gewassen uit eigen tuin te eten, omdat deze teveel PFAS bevatten.
Niet alleen omwonenden van Chemours hebben te maken met PFAS-vervuiling. GenX en PFOA worden op verschillende plekken in Nederland in het drinkwater aangetroffen. Daar dragen ook andere bronnen dan Chemours aan bij, zoals bedrijven uit België. Volgens het RIVM worden alle Nederlanders via voedsel en drinkwater aan te hoge concentraties PFAS blootgesteld.
Bizar
Christine zelf is overtuigd van het belang om blijvend aandacht te vragen. “Meewerken aan de Zemba-uitzending en een interview zoals dit zie ik als een bijdrage die ik kan leveren. Ik vind dat spannend maar ik realiseer me dat ik een podium krijg en dat dat een kans is om iets te zeggen. Want ik maak me zorgen over hoe we met de wereld omgaan. Dan wordt er door Chemours bijvoorbeeld een nieuwe stof zoals GenX uitgevonden en dan mag de uitstoot weer omhoog… Dat vind ik zo bizar. En dan hebben we het alleen nog maar over de volksgezondheid, niet over het ecologische aspect.”
Na de uitzending van Zembla stellen Tweedekamerleden vragen aan de verantwoordelijke bewindslieden. Ook wordt een debat gepland over de gezondheidseffecten van PFAS, maar dat is inmiddels twee keer uitgesteld, tot begin volgend jaar. Deze maand wordt bekend dat twee drinkwaterbedrijven naar de rechter stappen vanwege een nieuwe milieuvergunning die de provincie Zuid-Holland aan Chemours heeft verleend. Daarmee mag het bedrijf PFAS op de Beneden-Merwede lozen. Waar hoopt Christine op, voor de toekomst én voor Jelte? “Ik hoop op een uitstoot van nul. Ik ben niet heiliger dan de paus, ik rij ook auto, ik doe ook dingen die niet goed zijn voor het milieu. En ik heb vast ook allemaal producten in huis waar PFAS in zitten. Maar ik denk dat we ons bij sommige van die producten af kunnen vragen: is het nodig dat er PFAS in zitten of zou het ook zonder kunnen? Dan zijn sommige dingen minder vuil- en waterafstotend, maar is dat erg? Zou je pizza heel anders smaken als je pizzadoos geen PFAS zouden bevatten?”
“Bij sommige producten kunnen we ons afvragen: Is het nodig dat er PFAS in zitten of zou het ook zonder kunnen?”
Wat zou Christine tegen het management van Chemours en de politiek willen zeggen? “Economische belangen gaan niet boven alles. Onze gezondheidsbelangen, en de belangen van de natuur, moeten ook beschermd worden”, antwoordt ze. “Bovenal hoop ik dat er een kentering komt. Gelukkig zijn we ons bewuster van milieuaspecten, er is veel aandacht voor recycling en tweedehands gebruik. Ik hoop dat dat een trend is die doorzet, die normaal en betaalbaar is voor iedereen. Dat de natuurinclusieve landbouw een hogere vlucht neemt. Want er is op meerdere vlakken verbetering nodig. Het zijn allemaal tandwieltjes die op verschillende plekken op elkaar ingrijpen. Het moet een totaalpakket zijn.”
